Praktyczne zastosowanie ozonu w stomatologii, leczenie próchnicy wczesnej i próchnicy korzenia – na podstawie piśmiennictwa

Agnieszka Sarzyńska*, Maria Chomyszyn-Gajewska

Katedra i Zakład Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej IS CM UJ w Krakowie

Ozon jest związkiem o silnych właściwościach utleniających. W stomatologii stosowany jest jako wspomagająca, nieinwazyjna metoda leczenia. Leczenie ozonem prowadzi się w następujących przypadkach: leczenie próchnicy, znoszenie nadwrażliwości zębiny, odkażanie kanałów korzeni zębów, dezynfekcja uzupełnień i filarów protetycznych, dodatkowa terapia schorzeń przyzębia, wspomaganie antybiotykoterapii w chirurgii stomatologicznej.

W ciągu ostatnich lat przeprowadzono wiele badań dotyczących zastosowania ozonu w profilaktyce i leczeniu próchnicy. Wykazano, że ozonoterapia przynosi najlepsze efekty w leczeniu próchnicy wczesnej i próchnicy korzenia – obserwuje się zatrzymanie procesu próchnicowego i remineralizację szkliwa.

Podsumowanie dotychczasowych prac wskazuje, że ozonoterapia jest uznawana za metodę wspomagającą leczenie w stomatologii. Autorzy badań są zgodni co do potrzeby dalszych badań i prób oraz opracowania metod, które pozwolą ocenić efektywność ozonoterapii, jak również określić procedury postępowania.

Celem pracy jest przegląd badań dotyczących skuteczności stosowania ozonu w leczeniu próchnicy.

WPROWADZENIE

Podstawą do zastosowania ozonu w stomatologii są jego specyficzne właściwości fizyczne i chemiczne. Gaz ten zbudowany z trzech atomów tlenu jest bardzo silnym oksydantem [1, 2]. Ozon zarówno w formie gazowej, jak i ciekłej działa niszcząco na komórki bakterii, wirusów i grzybów.

Badania wykazały, że mechanizm jego działania jest następujący:

1. działając utleniająco powoduje destrukcję ściany i błony komórkowej bakterii oraz grzybów. Podczas tego procesu działa na glikoproteiny, glikolipidy i aminokwasy takie jak cysteina, metionina, histydyna i cysteryna;

2. zaburza i blokuje system kontroli enzymatycznej komórki. To z kolei powoduje wzrost przepuszczalności błony komórkowej bakterii, umożliwia przejście cząsteczek ozonu do wnętrza komórki i w efekcie niszczy jej funkcje życiowe;

3. w przypadku wirusów działa na wielonienasycone kwasy tłuszczowe znajdujące się w ich otoczkach [3].

Zaletą ozonu jest jego czysty charakter, to znaczy, że doprowadza do utleniania materiału praktycznie bez powstawania produktów ubocznych. W stomatologii, gdzie bakterie odgrywają kluczową rolę jako przyczyna procesu chorobowego, gaz ten może być użyty jako czynnik wspomagający ich eliminację. Obecnie ozonoterapię stosuje się m.in. w leczeniu wczesnych zmian próchnicowych, leczeniu próchnicy cementu korzeniowego, odkażaniu kanałów korzeni zębów, dezynfekcji uzupełnień protetycznych, leczeniu kieszonek przy zębnych i w chirurgii stomatologicznej jako wspomaganie antybiotykoterapii stosowanej w profilaktyce zakażeń okołozabiegowych.

Celem pracy jest analiza badań dotyczących działania i skuteczności ozonu w leczeniu próchnicy wczesnej i próchnicy korzenia, na podstawie wybranego piśmiennictwa.

ZASTOSOWANIE OZONU W LECZENIU WCZESNYCH ZMIAN PRÓCHNICOWYCH

Abu-Naba’a [5] przeprowadził badanie in vivo 390 ubytków próchnicowych o charakterze próchnicy początkowej bez ubytku tkanek zęba. Do 195 ubytków był aplikowany ozon w postaci gazowej (przez 10 s w stężeniu 2100 ppm – w początkowej fazie badania, następnie zmniejszono stężenie do 630 ppm). Pozostałe 195 ubytków stanowiło grupę kontrolną. Dodatkowo wydzielono 132 ubytki – 66 z grupy badanej i 66 z grupy kontrolnej, gdzie zastosowano lak szczelinowy. Kontrola zmian próchnicowych prowadzona była w czasie 1, 3, 6, 9 i 12 miesięcy przy użyciu aparatu Diagnodent i ECM (Electric Caries Meter). Kontrolowano też szczelność laku.

Diagnodent (firmy KaVo) jest laserowym urządzeniem diagnostycznym, w działaniu którego wykorzystano zjawisko fluorescencji indukowanej światłem lasera. Aparat ten służy do wykrywania zmian próchnicowych w bruzdach i na powierzchniach gładkich zębów. ECM (Electric Caries Meter, firmy Lode Diagnostic) również służy do diagnostyki próchnicy. Wykorzystuje ono w swoim działaniu zmiany przewodnictwa elektrycznego tkanek zęba objętych próchnicą.

Wartości zmian mierzone przez aparat ECM były bardziej korzystne w grupie ubytków poddanych działaniu ozonem. Wartości te wynosiły odpowiednio 0,337 i 0,065 dla grupy badanej i kontrolnej. Największą różnicę w wartościach ECM między dwiema grupami odnotowano na pierwszej wizycie kontrolnej, po miesiącu. W kolejnych badaniach po 3 i 6 miesiącach wartości w grupie ozonowanej były bardziej wyrównane. Nie odnotowano też istotnych zmian w retencji laku szczelinowego. Według tej metody zostało także przebadanych 38 ubytków zakwalifikowanych jako próchnica początkowa, w których nastąpił ubytek tkanek twardych zęba. Pomiary prowadzono przy użyciu urządzeń Diagnodent i ECM, jak również oceniano cechy kliniczne ubytków: stopień zniszczenia powierzchni, twardość, kolor ubytku. Stwierdzono, że w grupie ubytków poddanych ozonoterapii zatrzymanie postępu próchnicy było znacznie większe niż w grupie kontrolnej. Autorzy wyciągnęli wnioski, że aplikacja ozonu przez 10 s powoduje remineralizację szkliwa i może być proponowana jako alternatywna metoda leczenia wczesnych zmian próchnicowych [5].

W 2005 roku Huth i wsp. [6] przeprowadzili badanie 57 par ubytków z próchnicą początkową w grupie wiekowej dzieci 7-letnich. Zęby podzielono na dwie grupy – w jednej zastosowano ozon, drugą pozostawiono bez leczenia. Pomiary prowadzono przy użyciu aparatu Diagnodent. Odnotowano znaczną redukcję postępu próchnicy w grupie leczonej ozonem, wśród osób o zwiększonym ryzyku próchnicy. Natomiast nie odnotowano statystycznie znaczącej różnicy po włączeniu do badania innych populacji wiekowych.

Baysan i Beighton [7] przeprowadzili w 2007 roku badanie in vitro zdolności ozonu do niszczenia bakterii znajdujących się w zainfekowanej zębinie ubytków próchnicowych. Do badania zakwalifikowano 104 zęby. Wyróżniono dwie grupy: badaną i kontrolną. Zęby z grupy badanej poddano ekspozycji na ozon z aparatu HealOzone (firmy KaVo), a następnie usuwano szkliwo i pozyskiwano zębinę do badania mikroskopowego. W badaniu nie odnotowano znaczącej statystycznie różnicy między grupą badaną i kontrolną, w liczbie bakterii znajdujących się w zębinie. Według tych autorów ozon w postaci gazowej nie jest efektywny w niszczeniu bakterii próchnicowych znajdujących się w zainfekowanej przez nie zębinie.

Badanie porównawcze nie oddalonej w czasie efektywności zastosowania ozonu i chlorheksydyny w ubytkach próchnicowych u dzieci zostało przeprowadzone przez Hauser-Gespar i wsp. [8]. Do badania włączono 40 dzieci. U każdego losowo wybierano 2 zęby objęte próchnicą, z których jeden był oczyszczany ekskawatorem, a drugi pozostawiono bez usuwania tkanek próchnicowych. Ubytki płukano sterylną wodą i osuszano powietrzem.

Z mezjalnej części każdego ubytku pobierano materiał do badania mikrobiologicznego. Następnie aplikowano ozon (HealOzone) – do jednego zęba, a do drugiego chlorheksydynę 1%. Powtórnie pobierano materiał do badania. Badania nie wykazały statystycznej różnicy w redukcji liczby bakterii w próbkach przed i po zastosowaniu ozonu lub chlorheksydyny, jak również nie odnotowano statystycznie istotnej różnicy między oczyszczaniem ubytku ekskawatorem i bez jego oczyszczania.

OZON W LECZENIU PRÓCHNICY KORZENI ZĘBÓW

Badania przeprowadzone w 2004 roku przez Baysan i Lyncha – pionierów w stosowaniu ozonoterapii w stomatologii – dowiodły, że aplikacja ozonu w postaci gazowej daje największą redukcję próchnicy w ubytkach o wielkości 1 mm2. W ubytkach większych efekt ten jest mniej wyraźny [9]. Zbadano 40 zębów in vitro, ze stwierdzoną próchnicą początkową korzenia. Połowę ubytków opracowano sterylnym ekskawatorem i poddano działaniu ciekłego ozonu przez 10 lub 20 s. Pozostałe ubytki stanowiły grupę kontrolną, którą pozostawiono bez ozonowania. Efektem była znaczna redukcja liczby bakterii w grupie badanej [10].

W przeprowadzonych następnie badaniach klinicznych wśród 79 pacjentów, Baysan i wsp. uzyskali w 6-miesięcznej obserwacji lepszą mineralizację i twardość tkanek zęba, zaś w obserwacji 12-miesięcznej 47% ubytków z grupy leczonej miało twarde ściany, a z grupy kontrolnej żaden [11].

W innym badaniu Baysan i Lynch uzyskali następujące efekty: z 65 ubytków próchnicy korzenia po okresie obserwacji zawierającym się między 3-5,5 miesiąca, 33 ubytki zwiększyły swoją twardość, 27 zmieniło wskaźnik twardości z wartości 2 na 1; twardość 5 ubytków pozostała bez zmian [11].

Próchnicę korzenia poddaną działaniu ozonoterapii i wspomaganą stosowaniem preparatów remineralizujących szkliwo badał też Holmes [13]. Do badania włączono 178 ubytków. Wizyty kontrolne prowadzono w czasie 3, 6, 12, i 18 miesięcy. Odnotowano, że w ciągu 3 miesięcy 69% ubytków leczonych ozonem miało twardsze dno i w żadnym nie stwierdzono postępu próchnicy. W grupie kontrolnej, w obrazie klinicznym w 4% stwierdzono postęp próchnicy. Po 6 miesiącach w grupie leczonej w 8% ubytków zmniejszyła się twardość tkanek, a w grupie kontrolnej zmniejszenie twardości tkanek dotyczyło 11%. W czasie do 12. miesiąca w grupie ozonowanej nastąpiło zmniejszenie twardości tkanek w 2 ubytkach, a w grupie nie leczonej dotyczyło to 21 ubytków. W ostatnim badaniu po 18 miesiącach stwierdzono, że próchnica korzeni wszystkich zębów w grupie badanej uległa zatrzymaniu, zaś w grupie kontrolnej w 37% ubytków nastąpił postęp procesu próchnicowego, w jednym nastąpiło zatrzymanie, a pozostałe ubytki miały zmniejszoną twardość tkanek.

WPŁYW OZONU NA ŻYWOTNOŚĆ DROBNOUSTROJÓW CHOROBOTWÓRCZYCH WYSTĘPUJĄCYCH W JAMIE USTNEJ

Interesujące badanie in vitro zostało wykonane w 2004 roku przez Nagayoshi i wsp. [4]. Zbadano działanie ozonu na poszczególne drobnoustroje chorobotwórcze występujące w jamie ustnej: Streptococcus mutans, Streptococcus sanguis, Streptococcus salivarius, Streptococcus sobrinus i beztlenowce – Porphyromonas gingivalis, Porphyromonas endodontalis, Agregatibacter actinomycetemcomitans i Candida albicans.

Ozonowanie wody jest jednym ze sposobów jej oczyszczania, znanym od ponad 100 lat. Proces ten eliminuje w wodzie zanieczyszczenia w postaci drobnoustrojów, zapewniając jej czystość mikrobiologiczną. Badano aktywność drobnoustrojów w różnych rozcieńczeniach wody zawierającej ozon. Żywotność Streptococcus mutans zmniejsza się do 58% po ekspozycji przez 10 s w 0,5 mg/l wody z ozonem, natomiast w stężeniu 2 mg/l i 4 mg/l Streptococcus mutans ginie. Podobne wartości uzyskano dla komórek Streptococcus sanguis, Streptococcus salivarius, Streptococcus sobrinus. Tę samą metodę badania zastosowano dla bakterii beztlenowych. Zaobserwowano również znaczny spadek liczby drobnoustrojów. Autorzy jednocześnie dodają, że wyżej wymienione bakterie beztlenowe ginęły też po działaniu na nie wodą destylowaną. Woda z zawartością ozonu jest także toksyczna dla Candida albicans, jednak nie następuje zniszczenie wszystkich komórek w czasie 120 s i w stężeniu 2 mg/l [14].

Badanie in vitro działania ozonu na gatunki próchnicotwórcze przeprowadził też Johanssen i wsp. [15]. W metodzie tej działano ozonem z aparatu Healozone na zawiesiny w ślinie lub buforze soli Actinomyces naeslundii, Lactobacillus casei i Streptococcus mutans. Stosowano bufory 92%, 73%, 64%. Początkowa liczby odpowiednio: Actinomyces naeslundii, Lactobacillus casei i Streptococcus mutans została zredukowana po 10 s aplikacji ozonu, natomiast po 60 s ekspozycji zniszczono 99,9% bakterii. Dla zawiesiny w ślinie wartości te były mniejsze, jednak aplikacja przez 60 s znosi tę różnicę.